Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre
Eserler üzerinde, yaratıcısı olan eser sahipleri ile bağlantılı (komşu) hak sahibi olan yorumcu, anlatıcı, icracı ile sesleri ve görüntüleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcısı ve radyo televizyon kuruluşlarının manevi ve mali hakları vardır. Bu haklar FSEK 52’ye göre yazılı bir izin ve ruhsat alınmadan kullanılamazlar.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunumuz 07.06.1995 yılında yapılan değişiklik ile 80. maddesinde “Eser sahibinin maddi-manevi haklarına halel getirmemek şartıyla, fikir ve sanat eserlerini özgün bir biçimde icra eden, yorumlayan, icracı sanatçılarla bir icrayı ya da sesleri ilk defa tespit eden ses taşıyıcısı yapımcıları ve radyo-televizyon kuruluşlarının, eser sahibinin haklarına komşu hakları vardır.” ifadesini kullanarak ilk kez fonogram yapımcılarının haklarını eser sahibinin haklarına komşu haklar arasında saymıştır.
FSEK’nun 80. maddesinin B bendinde Söz konusu maddeye göre;”Bir icra ürünü olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları eser sahibinden ve icracı sanatçıdan mali hakları kullanma yetkisini devraldıktan sonra aşağıda belirtilen haklara sahiptir.
(1) Eser sahibinin ve icracı sanatçının izni ile yapılan tespitin, doğrudan veya dolaylı olarak çoğaltılması, dağıtılması, satılması, kiralanması ve kamuya ödünç verilmesi hususlarında izin verme veya yasaklama hakları münhasıran fonogram yapımcısına aittir. Yapımcılar tespitlerinin işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletimine ve yeniden iletimine izin verme hususunda münhasıran hak sahibidir.
(2) Fonogram yapımcısı, yurt içinde henüz satışa çıkmamış veya başka yollarla dağıtılmamış tespitlerinin aslının veya çoğaltılmış nüshalarının satış yoluyla veya diğer yollarla dağıtılması hususunda izin verme ve yasaklama hakkına sahiptir.
(3) Fonogram yapımcısı, icraların tespitlerinin telli veya telsiz araçlarla satışı veya diğer biçimlerde umuma dağıtılmasına veya sunulmasına ve gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda tespitlerine ulaşılmasını sağlamak suretiyle umuma iletimine izin vermek veya yasaklamak hakkına sahiptir. Umuma iletim yoluyla tespitlerin dağıtım ve sunulması yapımcının yayma hakkını ihlal etmez.”
Denmektedir.
Bu tanımlamadan da anlaşılacağı üzere fonogram yapımcısından izin almadan gerçekleştirilmesi yasak olan faaliyetlerden bazıları şunlardır:
i)Fonogramların yapımcının izni olmaksızın veya bu iznin sınırları aşılarak çoğaltılması, bu kopyaların satılması ve dağıtılması (Korsanlık);
Belirtilen eylemler korsanlık olarak tanımlanmaktadır. Burada çoğaltma, satma ve dağıtma işlemlerinin tümü birbirlerinden bağımsız olarak yasaklanmıştır. Yani çoğaltmak kadar çoğaltılan (korsan) fonogramları satmak veya dağıtmak da bu suç kapsamına girmektedir. Burada çoğaltılan, satılan veya dağıtımı yapılan fonogramların adedi ihlalin oluşup oluşmadığının tespitinde önemli bir kriter değildir. Önemli olan bu eylemin ticari amaçlarla yapılıyor olmasıdır (AYRINTI İÇİN BAKINIZ, KORSANLA MÜCADELE, YASALAR NE DİYOR BÖLÜMÜNE).
ii)Fonogramların kiralanmaları:
Fonogramların kiralanarak bu şekilde ticari kazanç sağlanılması hakkı da münhasıran fonogram yapımcılarına tanınmış bir haktır. Bu nedenle fonogramların ticari amaçlarla kiralanması için de yapımcının iznine gerek vardır.
iii)İşaret, Ses Ve/Veya Görüntü Nakline Yarayan Araçlarla Umuma İletimi:
FSEK fonogramların fonogram yapımcısının izni dışında ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla kamuya iletimini yasaklamıştır. Bu nedenle ses kayıtlarının ve veya müzik kliplerinin radyo, televizyon, kapalı devre yayınlar, kablolu yayınlar ve teknolojinin gelişimi ile çoğalabilecek her türlü araç vasıtası ile kamuya iletimi veya bu yollardan herhangi biri ile yapılan iletimin aynı yolla veya bir diğer yolla yeniden iletimi (örneğin radyo veya televizyon yayınının internet üzerinden veya kablolu veya dijital yayınlar gibi yayın teknikleriyle tekrar yayınlanması) için fonogram yapımcısından izin alınması zorunludur.
Fonogramlara tespit edilmiş icraların ve filmlerin, her ne suretle olursa olsun umuma iletilmesi halinde, bunları kullananlar, eser sahiplerinin yanısıra, icracı sanatçılara ve yapımcılara veya ilgili alan meslek birliklerine de bu kullanımlara ilişkin uygun bir bedeli ödemekle yükümlüdürler.
iv)Fonogramlar Satışa Çıkana Kadar Aslının Veya Nüshalarının Satış Veya Diğer Yollarla Dağıtımı :
Fonogramlar yapımcı tarafından bir kez satışa çıkarılana kadar asıllarının veya diğer nüshalarının satış veya diğer yollarla dağıtımı hakkı yapımcıya aittir. Bu nedenle satışa çıkarılmamış fonogramların örneğin yurtdışından yasal yollarla ülkeye getiren kişice dahi dağıtımının veya satımının yapılması yasaktır. Aynı yasak internet üzerinden dağıtımı da kapsar.
v)İcraların Tespitlerinin Telli Veya Telsiz Araçlarla Satışı Veya Diğer Biçimlerde Umuma Dağıtılmasına Veya Sunulmasına Ve Gerçek Kişilerin Seçtikleri Yer Ve Zamanda Tespitlerine Ulaşılmasını Sağlamak Suretiyle Umuma İletimi :
Teknolojik gelişmelere uyum sağlamak amacını güden bu düzenlemede her türlü telli telsiz araçla satışı veya diğer biçimlerde umuma dağıtılması ifadesi ile internet veya diğer kablolu ağlar veya cep telefonu ağları gibi kablosuz ağlar üzerinden tespitlerin satılması veya dağıtımı, kablolu TV sistemleri aracılığı ile ücretli veya ücretsiz olarak dağıtımı, belirli bir ücret ödenerek müzik dinlenmesine olanak veren her türlü sistem tanımlanmaktadır.
Kişilerin seçtikleri yer ve zamanda tespitlere ulaşmasını sağlamak ifadesi ise özellikle internet veya diğer ağlar üzerinde yer alan ve kişilerce erişilebilen bir sunucuya ses kayıtlarını içeren veritabanlarını yerleştirerek kişilerin bu kayıtları kendilerinin belirledikleri saat ve yerde dinlemelerine ve/veya bilgisayarlarına veya diğer taşıyıcılara aktarmalarına izin veren sistemler kastedilmektedir. Fonogramların burada örnekleri verilen sistemlerle veya teknolojik gelişmeler sonucu ortaya çıkacak benzer sistemlerle umuma iletimi de fonogram yapımcısının iznine tabiidir.
Burada hizmetin ücretli veya ücretsiz olması veya tespitlerin sadece dinlenilmesine veya hem dinlenilip hem kaydedilmesine izin vermesi önemli değildir. İhlalin tespitinde kullanılacak olan kriter tespitin kamuya dağıtılması veya kişilerin erişimine açık hale getirilmesidir. İhlalin gerçekleşmesi için fonogramın erişilebilir kılınması yeterlidir, erişimin gerçekleştirilmiş olmasına gerek yoktur.
vi)Tespitlerin Kamuya Açık Alanlarda Çalınması:
FSEK 41. maddesi “Girişi ücretli veya ücretsiz umuma açık mahaller; eser, icra, fonogram, yapım ve yayınların kullanım ve/veya iletimine ilişkin 52 nci maddeye uygun sözleşme yaparak hak sahiplerinden veya üyesi oldukları meslek birliklerinden izin alır ve sözleşmelerde yazılı malî hak ödemelerini bu madde hükümlerine göre yaparlar..” İfadesi ile tespitlerin bar, otel, alışveriş merkezi gibi kamuya açık alanlarda çalınması için fonogram sahibinden izin alınması gerekliliğini getirmektedir.
FONOGRAMLAR ÜZERİNDEKİ HAKLARIN KORUMA KAPSAMI VE SÜRELERİ
FSEK’nun 82. maddesine göre yasanın fonogramlar ile ilgili hükümleri; Yapımcıları Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan veya Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan fonogramlara uygulanır. Ayrıca Türkiye cumhuriyeti’nin taraf olduğu uluslararası anlaşma hükümlerine göre korunan fonogram yapımcıları da kanunla getirilen korumaların kapsamındadırlar.
Yapımcıların hakları, ilk tespitin yapıldığı tarihten başlayarak yetmiş yıl devam eder.
FONOGRAM YAPIMCILARININ HAKLARINA TECAVÜZ OLUŞTURAN FİİLLERİ İŞLEYENLERE KARŞI SAHİP OLDUKLARI HUKUKİ HAKLAR
FSEK’nun 80. maddesine göre fonogram yapımcıları eser sahibinin sahip olduğu Tecavüzün Ref’i, Tecavüzün Men’i ve Tazminat davası haklarından faydalanırlar. Tecavüzün men’i veya tecavüzün ref’i davaları devam eden veya muhtemel bir ihlalin önlenmesi örneğin izin alınmadan umuma arzının, internette yayınlanmasının, kamuya açık alanlarda çalınmasının önlenmesine yöneliktir. Ayrıca ihlallerden görülen her türlü zararın veya ihlal nedeni ile kazanılması engellenen kârın tazmini için tazminat davası açılabilir. Fikri haklardan kaynaklanan bu davalar FSEK ile kurulan ihtisas mahkemeleri olan Fikri Sınai Haklar Hukuk Mahkemelerinde, bu mahkemelerin bulunmadığı yargı çevrelerinde Asliye Ticaret Mahkemelerinde görülürler. Mevcut uygulamada şu anda sadece İstanbul’da ihtisas mahkemesi vardır.
Ayrıca FSEK’in 80. maddesinin son fıkrasına göre fonogram yapımcılarının haklarına tecavüz edenler hakkında a) Bir icra, fonogram veya yapımın izinsiz çoğaltılmış nüshalarının bu Kanunun 81 inci maddesinin yedinci fıkrasında sayılan yerlerde satışı ile ilgili ihlâllerde üç aydan iki yıla kadar hapis veya beşmilyar liradan ellimilyar liraya kadar ağır para cezasına veya zararın ağırlığı dikkate alınarak her ikisine birden, b) Bu madde ile belirlenen diğer hakların ihlâlinde iki yıldan dört yıla kadar hapis veya ellimilyar liradan yüzellimilyar liraya kadar ağır para cezasına veya zararın ağırlığı dikkate alınarak her ikisine birden, hükmolunur. Bu tecavüzlere ilişkin açılacak ceza davaları o yerde kurulmuşsa Fikri Sınai haklar Ceza Mahkemesi, henüz kurulmamışsa Asliye Ceza mahkemeleri tarafından görülür.
